AstroNotlar’dan, merhaba! Bu hafta sizlere Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi öğrencileri tarafından üretilip uzaya gönderilen Grizu-263 uydusundan bahsedeceğiz. Önce kısaca cep uydu nedir onunla başlayalım.
İngilizcesiyle PocketQube denen ve dilimize Cep uydu olarak geçen bu uydular, oldukça küçük. Cebimize sığacak kadar küçük oldukları için bu ismi almışlardır. Eni, boyu ve yüksekliği 5’er santimetre olan, yaklaşık 250 gram civarında oldukça küçük yapılardır. Eski takipçilerimiz ilk bölümlerimizden “Üniversitelerin Attığı Mikro Uydular” adlı yayınımızı hatırlayacaktır. Bundan yaklaşık iki sene önce yayınladığımız o bölümde 1U boyutunda küpsatları anlatıyorduk, şimdi ise bunların neredeyse ¼ boyutundaki uydulardan bahsediyoruz.
Uydular küçüldükçe üretim maliyetleri de genellikle azalır. Ancak buradaki en büyük etken, fırlatma maliyetidir. Çünkü uzaya gönderilen uydulara, ağırlığına oranla fırlatma ücreti ödenir. Ayrıca bu uyduların üretimleri de büyük uydulara göre çok daha hızlı olur. Dolayısıyla aynı işi yapabileceğimiz daha küçük ve hafif uydularımız olursa, bunları daha hızlı üretebilir ve daha ucuza uzaya gönderebiliriz. Cep uydular genellikle üniversiteler tarafından eğitim amacıyla gönderilerken başka amaçlar için de kullanılabilir.
Eğitim amacıyla uydu göndermek aslında epey maliyetli bir olaydır: Fırlatma dahil maliyeti yaklaşık 300 bin lira, ama maliyetin ötesinde aslında parayla satın alınamayacak bir şey var; deneyim! Bu tarz ekiplerde yer almış kişiler genellikle ülkemizde ve yurt dışında bu alanlarda çalışmaya devam eder. Buradaki olay sadece bir uydu tasarlamak da değildir. Bir projeyi yönetmekten tutun sponsor bulmaya kadar pek çok alakasız görünen konuyla bile ilgilenirler. Ayrıca bizce en önemlisi bir takımla çalışmayı öğrenirler.
Bu uyduların kullanım amaçlarına örnek olarak, bu boyutlarda zor da olsa yer gözlemi yapmayı verebiliriz. Bir başka kullanımı da gönderilen ana görevlere yardımcılık yapmalarıdır. Örneğin gezegenler arası görevlerde bu tarz uydular kullanılır. Tabi burada boyut biraz daha büyür ama bu tarz görevlerde küp uydu atmosfere girmeden, atmosfere giren ana kısımdan veriler alıp Dünya’ya gönderilebilir. Örneğin NASA’nın Mars’a gönderdiği Insight görevinde MarCO adında iki küp uydu da gönderilmiş ve bu şekilde veri iletmeleri sağlanmıştı.
Büyük uydular ile küp uyduların bazı farkları vardır. Öncelikle bu küçük uydularla henüz büyük uyduların yapabildiği her işi yapamayız. Küçük ve hafif olmaları çok büyük avantaj, ancak bir uyduyu bu hale getirirken aslında bazı şeylerden feragat ederiz. Örneğin küp uydular uzay radyasyonuna karşı oldukça hassas ve ömürleri de çok kısadır. Çünkü küçük ve hafif olması önceliğimiz nedeniyle uydunun içini yakıtla veya etrafını onu koruyacak kalkanlarla dolduramıyoruz, ya da kocaman güneş panelleri ve bataryalar takamıyoruz. Dolayısıyla şimdilik yapabildiklerimiz sınırlı ama ileride belki de kocaman uydulara gerek kalmayacak.
Grizu-263 Ekibinin Hikayesi
2016 yılında Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesinde gerçekleşen bir etkinliğe Dr. Umut Yıldız hocamız e-konferans vasıtası ile bağlanıyor ve Zonguldak Üniversitesi öğrencilerinden Muzaffer Duysal ve Çağla Dursun adlı arkadaşlarımız bu konuşmadan çok etkilenerek böyle bir takım kurmaya karar veriyorlar. Bu konferansın tarihi olan 16 Nisan 2016’yı kuruluş tarihi kabul ederek 8 kişilik bir ekiple Grizu-263 takımı kuruluyor.
İlk olarak Amerikan Uzay Kurumu ve Amerikan Uçak ve Uzay Enstitüsü’nün düzenlediği ve NASA gibi büyük kurumların desteklediği model uydu yarışması olan Cansat Competition yarışmasına katılıyorlar. Yarışmaya katıldıkları ilk sene olan 2017 yılında 40 takım içerisinde 25. oluyorlar. Bu ilk bakışta kötü bir derece gibi görünse de aslında bu yarışmaya Dünya’nın her yerinden katılımcı olduğu düşünüldüğünde bizce kötü denilmeyecek bir skor. Zaten ilerleyen yıllarda bu tecrübeleri sayesinde aynı yarışmada ikinci oluyorlar. Ülkemizde düzenlenen Teknofest yarışmasında ise 2019 yılında şampiyon oluyorlar. Türkiye’nin ilk PocketQube, yani cep uydusunun yapımına ise 2018 yılında başlıyorlar. Ayrıca 2019 yılında, fırlatılacak uyduyu, daha doğrusu Alçak Dünya Yörüngesi’ndeki uyduları Dünya’dan izleyebilmek ve iletişim kurabilmek için Bülent Ecevit Üniversitesi’nin merkez kampüsüne bir yer istasyonu da kuruyorlar.
Grizu-263 Uydusu
Uydu yaklaşık 500 kilometre irtifaya gönderildi. Tam adı Grizu-263A olan uydunun 5 alt sistemi bulunuyor. Bunlar, Elektrik Güç Alt Sistemi (EGS), Yerleşik Bilgisayar Alt Sistemi (YBS), Haberleşme Alt Sistemi (HS), Yönelim Belirleme Alt Sistemi (YBKS) ve Faydalı Yük Alt Sistemi (FYS). Bu alt sistemler sayesinde Dünya’ya veriler iletilecek. İletilen veriler içerisinde bu alt sistemlerce tüketilen ve Güneş panellerinden elde edilen güç bilgileri, uydunun yörüngedeki hareket bilgileri ve iç sıcaklığı gibi bilgiler bulunuyor. Ayrıca bu uyduyla çift yönlü haberleşmenin yapılabilirliği de test edilecek. Örneğin yer istasyonundan uyduya bir veri gönderilecek ve bunu tekrar Dünya’ya yansıtması denenecek.
Uydunun fırlatılışı biraz gecikmeli oldu. Bu fırlatmanın yapılması için uydu 7 Ekim 2020’de SpaceX’e teslim edildi ve Aralık 2020’de gönderilmesi bekleniyordu ancak fırlatma bir kaç kere pandemi nedeniyle ertelendi ve nihayet, geçtiğimiz günlerde, 13 Ocak 2022’de SpaceX’in Falcon9 roketiyle fırlatıldı. Bu rokette aslında oldukça çok uydu vardı. 17 ülkeden toplam 29 tane mikrouydu, küp uydu ve cep uydu vardı. Uydular tek başlarına küçük ama bir araya geldiklerinde o kadar da küçük olmuyor tabii: bu uyduların toplam kütlesi 400 kilogram.
Grizu-263A’nın fırlatma işleminin sorunsuz gerçekleşti ve ilk sinyallerin alındığı da fırlatma günü Grizu-263 Uzay Takımı’nın Twitter hesabından paylaşıldı. Uydunun yaklaşık 1 yıl aktif olarak çalışması ve 4 yıl boyunca yörüngede kalması bekleniyor.
Uydunun Adı
İşin biraz üzücü kısmı aslında burası. Bülent Ecevit Üniversitesi kömür madenciliğinin yaygın olduğu Zonguldak’ta yer almakta. 3 Mart 1992 yılında Zonguldak’ın Kozlu ilçesinde gerçekleşen zincirleme bir dizi grizu patlaması sonucu yaşamını yitiren 263 madencinin anısını yaşatmak adına bu takıma ve uyduya bu ismin verilmesine karar vermişler. Hatta ekibin bir özdeyişi de: “Karanlık maden ocaklarından uzayın sonsuz derinliklerine uzanan bir Zonguldak hikâyesi”.
Ek olarak, yazınun başında bahsettiğimiz “Üniversitelerin Attığı Mikro Uydular” bölümünü, AstroNotlar’ın ilk zamanlarında hazırlamıştık. Bölüm yayına girince çok hızlı bir geri dönüş aldık: Grizu-263 takımının kurucu ve kaptanlarından biri olan Muzaffer Duysal, yeni bir küp uydunun geliştirme çalışmalarının devam ettiğini ve 2020’nin Aralık ayında fırlatılacağını belirtmişti. Sonunda bu uydunun fırlatılışına özel böyle bir yayın yapmak açıkçası bizleri çok mutlu etti.
Grizu-263 uydusunun yanı sıra İstanbul Teknik Üniversitesinde, Nano Lean Satellite kısaca n-LOTUSat adında bir küp uydu daha yapıldığını belirtelim. Son olarak, Grizu-263A’nın modelini 3 boyutlu yazıcıları ile yapmak isterseniz bu link ile modele ulaşabilirsiniz.
astronotlar.org@gmail.com e-posta adresimize konuştuğumuz içeriklere dair düşüncelerinizi ve değinmemizi istediğiniz konuları yazabilir, bir kitap, link veya bilgi paylaşımında bulunabilirsiniz. Sosyal medya hesaplarımızı Instagram ve Twitter’dan “astro_notlar” olarak takibe almayı unutmayın! Facebook’tan vazgeçmem diyenler ise bizi AstroNotlar sayfasında bulabilirler. Gelecek hafta görüşünceye dek, gökyüzüne iyi bakın, hoşçakalın!
E-posta: astronotlar.org@gmail.com
Facebook: facebook.com/astronotlar.org
Instagram: instagram.com/astro_notlar
Twitter: twitter.com/astro_notlar
Anchor: anchor.fm/astronotlar
KAYNAKLAR
https://twitter.com/tuajans/status/1481546810111971328/photo/1
https://en.wikipedia.org/wiki/PocketQube
https://www.jpl.nasa.gov/missions/mars-cube-one-marco