AstroNotlar’dan, merhaba! Bu yazımızda uzay turizmi denilince akla ilk gelen şirketlerden biri olan Blue Origin’den bahsedeceğiz. Geçtiğimiz günlerde Blue Origin’in New Shepard adlı kapsülü fırlatılırken bir sorun oldu ve acil durum sistemi devreye girerek kapsülü ana roketten ayırdı. Öncelikle biraz Blue Origin’den bahsedip sonra bu soruna değinelim Nedir Blue Origin ve amaçları ne?
Hepimizin Amazon’dan tanıdığı Jeff Bezos’un kurduğu bir şirket Blue Origin, Virgin Galactic ile birlikte uzay turizminde başı çeken iki şirketten biri diyebiliriz. Temmuz 2021’den bu yana 6 insanlı uçuş gerçekleştirildi ve bunların ilki, Jeff Bezos ve 3 kişiyi daha beraberinde taşıyordu. En son da 4 Ağustos’ta 6 kişi uzaya çıkarıldı. Böylece Blue Origin, aradaki uçuşlarla birlikte toplamda 31 kişiyi uzaya gönderip geri getirmiş oldu.
New Shepard ise, Blue Origin’in ürettiği, yörüngealtı uçuşlar için tasarlanmış bir kapsül. Yerden yükseldikten sonra Dünya etrafında yörüngeye girmeden parabolik bir yol izleyerek geri yere inen uçuşlara yörünge altı uçuşlar denir. Yani New Shepard Dünya etrafında bir yörüngeye oturmuyor; yerden belirli bir irtifaya yükseldikten sonra düşüşe geçiyor. Bu tarz uçuşlar genellikle test amaçlı ya da uzay turizminde yapılır. Böylece turistler hem uzaya çıkmış olur hem de parabolün tepe noktasına vardıklarında düşük yer çekimini deneyimlerler. Kazanın yaşandığı uçuş ise neyse ki insansız bir uçuştu. Texas’ın doğusundan fırlatılan bu uçuşun kodu NS-23’tü. Adından da anlaşılacağı üzere New Shepard’ın 23. uçuşuydu.
Peki uçuş sırasında ne oldu? New Shepard yükselmeye başladı. Roket motorunun yaklaşık 140 saniye çalışması gerekirken yaklaşık 60. saniyede, süpersonik hıza yaklaşıldığında motordan çıkan alevin rengi ve şekli değişmeye başladığında bir şeylerin yanlış gittiği belli oldu. Bunun üzerine güç kesildi ve New Shepard kapsülü acil durum sistemi sayesinde 18 metrelik ana roketten ayrıldı. Şimdilik ana roketin motorunda bir arıza olduğu düşünülüyor. Uçuş iptal sisteminin devreye girmesi planlanan bir şey değildi ama bu sayede ana itici arızalanmasına rağmen, New Shepard kapsülü hasar almadan ana iticiden başarıyla ayrılmış oldu.
Acil durum sistemi, kapsülün tehdit altında olduğu durumlarda devreye girer. Genellikle bu tehdit, kapsülün altındaki rokette gelişen bir aksilik olur. Bu örnekte olduğu gibi ana roketteki bir sorun sebebiyle bu sistem devreye girebilir. Böyle bir durumda acil durum sistemleri, kapsüldeki roketler sayesinde kapsülü ana roketten uzaklaştırmaya yarar. Amerika’nın Apollo, Rusların Soyuz, gibi bilinen pek çok kapsülde direk şeklinde acil durum sistemleri vardır. New Shepard’da ise kapsülün ortasında masa gibi duran şey aslında katı yakıtlı bir motordur. Bu tasarımda, motor çalıştığında kapsülün stabil olması çok zordur. Ayrıca içinde astronot veya uzay turistleri olduğunu düşünürsek, kapsülün ortasında bir motorla seyahat etmek epey korkutucu olabilir.
Klasik direkleri kullanmak yerine böyle bir tasarım tercih etmelerinin temel sebebi, kapsülleri tekrar kullanmak istemeleri. Apollo ve Soyuz’un ucundaki direkler fırlatmanın belirli aşamasında kapsülden ayrılıyor ve bir daha kullanılmıyor. Blue Origin ise New Shepard kapsüllerini tekrar tekrar kullanmak istiyor. O nedenle böyle bir tasarıma girilmiş. Hatta Boeing’in Starliner ve SpaceX’in Dragon kapsülleri de acil durum sistemi olarak bu kulelerden kullanmıyor.
Acil durum sistemi sayesinde New Shepard roketinden yüzlerce metre uzaklaştı. Havada süzülürken 3 sürükleyici ve sonrasında açılan 3 ana paraşüt sayesinde sürtünme kuvvetini kullanarak yavaşladı ve yere yumuşakça indi. Blue Origin, fırlatıştan sonra attığı tweet’te şöyle yazdı: “Kapsül, ana itici roketten başarıyla ayrıldı. Roket yere çakıldı. Hiçbir hasar bildirilmedi.” Yani yere çakılan ana roket ne bir insana ne de bir yapıya zarar vermemiş durumda.
Amerika Birleşik Devletleri’nin FAA (Federal Aviation Administration) olarak da bilinen Federal Havacılık İdaresi, olayla ilgili araştırma bitene kadar New Shepard’ın uçmasına izin verilmeyeceğini söyledi. Kazaya tam olarak neyin sebep olduğu hâlâ belli değil ve araştırmalar devam ediyor. Bu sebeple Blue Origin bir süre duraklayacakmış gibi görünüyor. Hatta bazı kişiler uzay turizminin geleceğinin bile etkilenebileceğini düşünüyor.
New Shepard, uzaya gönderilmek üzere deney düzenekleri taşıyordu. Toplam 36 parçadan oluşan bu yükleri, çeşitli araştırma enstitüleri ve NASA fonlamıştı. Bu parçaların uzay sınırı olarak kabul edilen 100km yüksekliği aşması planlanıyordu ama o kadar yükselemediler. Neyse ki Blue Origin, bu yüklerin hasarsız olarak kurtarıldığını söyledi.
İptal edilen NS-23 görevindekilere bakarsak, örneğin Ay gibi insanların gitmesi düşünülen cisimlerdeki habitatlarda ve Rover’larda kullanılmak üzere elektrik üretmek için tasarlanan yakıt hücreleri gönderildi. Bunlarla birlikte mühendisler bazı başka donanımların da uzay ortamında nasıl davranacaklarını test etmek istemişlerdi. Bir başka deney de Florida Merkez Üniversitesi tarafından tasarlanan Elektrostatik Regolit Etkileşim Deneyi. Elektrik yüklü regolit parçacıklarının nasıl davranacağı araştırılacaktı. Bu deneyin verileri sayesinde Ay’daki elektronik cihazları, güneş panellerini ve astronot giysilerini Ay’daki regolitten korumak hedefleniyordu.
astronotlar.org@gmail.com e-posta adresimize konuştuğumuz içeriklere dair düşüncelerinizi ve değinmemizi istediğiniz konuları yazabilir, bir kitap, link veya bilgi paylaşımında bulunabilirsiniz. Sosyal medya hesaplarımızı Instagram ve Twitter’dan “astro_notlar” olarak takibe almayı unutmayın! Facebook’tan vazgeçmem diyenler ise bizi AstroNotlar sayfasında bulabilirler. Gelecek hafta görüşünceye dek, gökyüzüne iyi bakın, hoşçakalın!
E-posta: astronotlar.org@gmail.com
Facebook: facebook.com/astronotlar.org
Instagram: instagram.com/astro
Kaynaklar:
https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/blue-origin-roketi-ariza-yapti
https://www.space.com/blue-origin-new-shepard-grounded-faa-investigation?utm_campaign=socialflow
https://www.youtube.com/watch?v=0MaeHNU2660