VIRGIN ORBIT - AstroNotlar

AstroNotlar’dan, merhaba! Bu yazımızda insanlığın uzaya çıkışında denediği güncel bir yöntemden bahsedeceğiz. Bildiğimiz gibi uzaya erişmek epey maliyetli. Bugünkü yazımızda ise uzaya çıkmayı daha ekonomik hale getirecek olan Virgin Orbit şirketini inceleyeceğiz.

Cosmic Girl uçağının LauncherOne roketini ilk bıraktığı test uçuşu. Temmuz 2019. (Kaynak: Virgin Orbit)

Virgin Orbit’e geçmeden önce bu şirketin nasıl ortaya çıktığından bahsedelim. Richard Branson ve Nik Powel adında iki İngiliz girişimci, 1970’li yıllarda Virgin Group adlı bir holding kuruyor. Virgin Group’un içinde finans, film, sağlık, mücevherat, cep telefonu, müzik, radyo, gezi, sivil havacılık ve uzay gibi bir çok değişik alanlar var. Bu alanlarda, pek çok şirkete ortak. Virgin Group’un ortaklarına baktığımızda seyahat alanında yoğunlaştığını görüyoruz. Ayrıca Virgin Group’un ilgi çeken konularından biri de 2013 yılından itibaren gençleri girişimlere yönlendirmek için hem rehberlik, hem de maddi destek sağlamasıdır. İngiltere’de 11.000’den fazla girişime destek olmuşlardır.

Cosmic Girl ve LauncherOne uçuşta. (Kaynak: Virgin Orbit)

Virgin Galactic, Virgin Group’un kurucularından Richard Branson tarafından 2004 yılında kuruluyor. Uzay turizmi ve bilimsel amaçlar için ticari uzay araçları üretiyorlar. Hatta bir çoğumuzun görünce hayran olduğu, tasarımıyla bilim kurgu filmlerini aratmayan, WhiteKnightTwo’dan bırakılıp yörünge altı uçuşa giden SpaceShipTwo aracı da Virgin Galactic’in araçlarındandır. Virgin Galactic’in NASA ile de pek çok ortaklığı bulunur. SpaceShipTwo, yörünge altı uçuşlarla uzaya turist çıkarılması için tasarlanan bir uzay aracıdır. Aslında bir uçak gibidir, fakat uzayda çalışabilen bir motora sahiptir. WhiteKnightTwo tarafından belirli bir irtifaya kadar taşınıp oradan fırlatılarak uzaya erişir.

WhiteKnightTwo uçağına bağlı *SpaceShipTwo* uzay aracı hangarda beklerken. (Kaynak: Virgin Galactic)

Virgin Orbit ise, küçük uyduları uzaya göndermek amacıyla oluşturulmuş, Virgin Group’un alt şirketlerinden biridir. Daha önce Virgin Galactic tarafından yürütülen Cosmic Girl uçağından fırlatılan LauncherOne roketini geliştirmek için 2017 yılında kurulmuştur. Eskiden Boeing’de uydular üzerine çalışan Dan Hart’ın liderliğinde yaklaşık 300 kişilik bir kadro ile kuruluyor.

Virgin Orbit’in asıl amacı ise; küp uyduları yörüngeye daha ucuz maliyetle fırlatmak. Bunun için “Cosmic Girl” adını verdikleri bir Boeing 747 uçağı kullanıyorlar. Bu uçağın 4 motoru var ancak 5. motor da takılabiliyor. Bu 5. motorun takılabildiği yere LauncherOne adında bir roket yerleştiriyorlar. Uçak belirli bir irtifaya kadar roketi taşıyor. Daha sonra uçaktan fırlatılan roket kendi yakıtı ve motoruyla yörüngeye doğru yolculuğuna devam ediyor. Ayrıca 2020’nin başında VOX Space diye Virgin Orbit’in bir yan şirketi daha kuruluyor. Bu şirket, Amerikan ordusuna hizmet verecek. İlk fırlatmanın bu yılın Ekim ayından önce olması planlanıyor. Hatta Virgin Orbit pandemi döneminin başlamasıyla solunum cihazı üretmeye de başladı.

Teknisyenler LauncherOne ve Cosmic Girl başında. (Kaynak: Virgin Orbit)

Cosmic Girl, Boeing tarafından 2001 yılında üretilen bir Boeing 747 uçağıdır. İlk olarak Virgin Atlantic firmasında yolcu uçağı olarak kullanılmak üzere kiralanıyor. Daha sonra bu uçağın bir roket ile küp uydular fırlatabileceği fikri ortaya çıkınca Virgin Group tarafından satın alınıp Virgin Galactic’e geçiyor. Bu projeyi geliştirmek için Virgin Orbit kurulunca, uçak da 2017 yılında Virgin Orbit’e geçiyor. Cosmic Girl’ün 60.000 saatten fazla uçuş süresi bulunuyor ve toplamda 8,338 kere havalanmış. Bu uçağın kullanılmasıyla alçak Dünya yörüngesine taşıma kapasitesi 200 kilogram olan LauncherOne roketinin faydalı yük kapasitesi 400 kilograma kadar çıkabiliyor. Ayrıca Boeing 747 uçakları daha önce Enterprise Uzay Mekiği’nin fırlatılmasında da kullanılmıştı.

LauncherOne takılı Cosmic Girl uçağı kalkıştan kısa süre sonra. (Kaynak: HoverSlamSpace)

B-747 Dünya’nın çevresinin üçte birini yakıt ikmali yapmaksızın uçabilen çok büyük bir uçaktır. Bu büyük uçağı kargo için de kullanmak istemişler. Bu amaçla uçağın sol kanadındaki iki motorun iç kısmına bir bağlantı noktası eklenmiş. Hatta bazı zamanlarda buraya ek bir motor daha eklenebiliyor. Bu motor itki sağlamıyor, sadece ek bir taşıma alanı olarak oraya takılıyor. Daha sonra, uçaktan roket fırlatma fikri gelişince bu motor yuvası da kullanışlı hale geliyor ve buraya roketi bağlamayı düşünüyorlar. Yaklaşık 11.000 metre yükseklikten roketin fırlatılması planlanmış ve kanat güçlendirmeleri gibi bazı gerekli geliştirmeler yapıldıktan sonra 25 Mayıs 2020 tarihinde ilk uçuşunu yapıyor. Maalesef LauncherOne, Pasifik Okyanusu’nun üzerinde Cosmic Girl’den ayrıldıktan sonra uzaya erişemiyor.

*Kelly Latimer ve Todd Ericson* Cosmic Girl uçağının kokpitinde. (Kaynak: Virgin Orbit)

Hazırlıklar Cosmic Girl’ün kalkışından 8 buçuk saat önce başlıyor. Yaklaşık 4 saat kala uçuş öncesi bilgilendirme yapılıyor. Uçuştan yaklaşık 3 saat önce LauncherOne’a yakıt yüklenmeye başlıyor ve bu süreç yaklaşık 2 saat sürüyor. Uçak kalktıktan yaklaşık 1 saat sonra roket uçaktan ayrılıyor ve birkaç saniye içinde ateşlenip uzaya doğru yolculuğuna başlıyor. 3 dakika kadar ilk motorla devam ediyor sonra ikinci aşamaya geçiliyor ve ikinci motor ateşleniyor. Yaklaşık 6 dakika da o çalışıyor. Daha sonra aynı motorla yörüngede birkaç saniyelik ateşlemeyle düzeltmeler yapılıyor. Virgin Galactic, bu uçuşlar süresince terabaytlarca veri topladığını söylüyor!

Pilotların Cosmic Girl uçağını kullanmasına yardımcı olan mühendisler. (Kaynak: Virgin Orbit)

İkinci uçuşunda yük kısmında yaklaşık 10 tane küpsat da taşıyordu. Her ne kadar test görevi de olsa nefesler 17 Ocak günü tutulmuştu. Küp uyduları fırlattıran müşterinin NASA olması da dikkatleri iyice Virgin Orbit’in üzerine çekmişti. Uçağın kaptan pilotu ise Cosmic koduyla Kelly Latimer oldu. Kendisi Amerika Hava Kuvvetleri’nin emekli yarbayı ve NASA Armstrong Uçuş Araştırma Merkezi’ne katılan ilk kadın araştırma pilotudur. Ayrıca “Uçan Teleskop” olarak da bilinen SOFIA uçağını da uçurmuş. Yardımcı pilot olarak da ilk uçuşun pilotlarından Todd Ericson seçilmiş. Ayrıca mürettebatta iki mühendis de var.

2. test uçuşu için Mojave hava üssünden kalkan Cosmic Girl. (Kaynak: Virgin Orbit)

Kalkıştan sonra kontrol tamamen bu 4 kişiye geçiyor. Mojave hava üssünden kalkan Cosmic Girl, Günaybatı’ya doğru ilerliyor ve Pasifik Okyanusu üzerinde “yarış pisti” dedikleri bir rotada dolanmaya başlıyor. Uçak buraya geldiğinde roketi fırlatmaya uygun olup olmadığına bakılıyor. Fırlatmaya uygun olduğuna karar verip LauncherOne roketini ateşlediler ve ilk aşamanın başarılı geçtiği bildirildi. Roket ilk aşamada Max-Q noktasına erişti. Aerodinamik basınç, q harfi ile gösterilir. Max-Q da bir roketin maksimum aerodinamik basınca maruz kaldığı noktaya deniyor. Genellikle roketlerin parçalandığı nokta da burasıdır, çünkü çok yüksek basınca maruz kalırlar.

Cosmic Girl uçuş haritası (Kaynak: Virgin Orbit)

İkinci motorun ateşlenmesiyle roketin ikinci aşaması başlıyor. Bu motor ilk kez ateşlendi ve Virgin Orbit’in şimdiye kadar ulaştığı en uzak nokta oldu. Yükü koruyan “fairing” adlı kaplamalar de bu aşamadan roketten ayrıldılar. Küpsatlar ikinci motor ile yörüngeye oturdular! Yaklaşık 30 dakika içerisinde gerekli düzeltmeler de yapıldıktan sonra küpsatlar çembersel bir yörüngeye erişmiş oldular. Bu sırada da Cosmic Girl’ün yere güvenli bir şekilde indiği haberini aldık. Bir kaç saat sonra alınan verilerle 10 küp uydunun da yörüngeye başarılı şekilde konuşlandığını öğrendik. Aslında 9 tane küpsat görevini taşıdı ama bir görev iki küp uydu içerdiği için toplamda 10 küpsatı taşımış oldu. Bu uyduların çoğu, Amerika’daki üniversiteler tarafından yapıldı. Bu küpsatlar, bir çok bilimsel araştırmada kullanılacak.

Virgin Orbit çalışanları ve küp uydu üreticileri 2. test uçuşu öncesi son kontrolleri yapıyor. 12 Ekim 2020. (Kaynak: Virgin Orbit)

Küp uydular bir çok büyük uydunun yaptığı işi çok daha ucuz ve hızlı bir şekilde yapabiliyor. Bunu “Üniversitelerin Attığı Mikro Uydular” yayınımızda da anlatmıştık.

Geçtiğimiz günlerde Aselsan ile İTÜ arasındaki işbirliğiyle ASELSAT adında bir uydu yörüngeye gönderildi. Türkiye’de küp uydu denilince sadece İstanbul Teknik Üniversitesi’nin adı anılırdı ama geçtiğimiz günlerde fırlatılması beklenen ancak ertelenen bir küp uydu daha var! Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi öğrencileri tarafından geliştirilen Grizu-263 uydusu Falcon9 roketiyle fırlatılacaktı. Bazı aksaklıklardan dolayı uydunun daha sonra fırlatılacağını duyurdular. Bu sırada İTÜ’de yeni bir küp uydunun yapılacağı duyuruldu. Birleşik Arap Emirlikleri’nden Sharjah Üniversitesi ve İTÜ işbirliğiyle yapılacak olan SharjahSat-1 uydusu alçak Dünya yörüngesine gönderilecek 3U boyutunda bir küp uydu.

İstanbul Teknik Üniversitesi ve Aselsan işbirliği ile üretilen 3U boyutundaki ASELSAT (Kaynak: İTÜ)

Şimdi biraz da gündeme bakalım:

Bu sene uzay görevleri açısından epey yoğun bir yıl olacak gibi. SpaceX’in Crew Dragon kapsülüne rakip olarak yapılan Boeing’in Starliner kapsülü için fırlatma tarihi belirlendi. Bu test, Starliner’ın ikinci testi olacak ve 25 Mart’ta gerçekleştirilmesi hedefleniyor. İlk test uçuşunda Uluslararası Uzay İstasyonu’nu tutturamayan Starliner bakalım bu sefer ne yapacak.

Boeing’in Starliner Kapsülü (Kaynak: Boeing)

Peki bu hafta gökyüzü menümüzde neler var?

Gökyüzünde merak ettiğimiz çoğu şeyi cebimize sığdıran uygulamaları anlattığımız “Cebimizdeki Gökyüzü” yayınımızı dinlemenizi tavsiye ederiz. Bu hafta aslında gökyüzü biraz durgun gibi. Astrofotoğraf meraklıları için Messier 42 olarak da bilinen Orion yani Avcı bulutsusu gözlenebilir konumda olacak. Hatta basit bir dürbünle bile biraz bulanık da olsa gözlemleyebilirsiniz. Avcı bulutsusunu görmek için geceleri Güney ufkunda Avcı takımyıldızının kemer gibi dizilmiş 3 yıldızının hemen altına bakabilirsiniz. Astrofotoğraf meraklıları için de “Astrofotoğrafçılık 101” adlı yayınımızı dinlemelerini öneririz.

Yayınımızı bitirmeden önce bir de AstroNotların 2021 gelişmelerini yeniden hatırlatmak istiyorum. Bildiğiniz gibi, 2021 itibariyle aylık takvimler yapmaya başladık. Şubat ayı takvimimiz ile telefon veya masaüstü arka planlarınızı şenlendirmek isterseniz sitemizi ziyaret edebilirsiniz. Ayrıca her ay takvimimizde Emre Erkunt tarafından çekilmiş farklı bir astrofotoğraf da yer alıyor! Poster şeklinde tasarladığımız bu takvimleri çıktı da alabilirsiniz. İkinci haberimiz ise yine yeni yapmaya başladığımız Kayıt Dışı bölümler! Yayınlarımızı kaydederken kayıt sırasında kırpılan ve eğlendiğimiz anlarımızı da dinleyicilerimizle buluşturmak istedik. Kayıt Dışı seslerimizi dinlemek için sosyal medyadan bizi takip etmeyi unutmayın!

astronotlar.org@gmail.com e-posta adresimize konuştuğumuz içeriklere dair düşüncelerinizi ve değinmemizi istediğiniz konuları yazabilir, bir kitap, link veya bilgi paylaşımında bulunabilirsiniz. Sosyal medya hesaplarımızı Instagram ve Twitter’dan “astro_notlar” olarak takibe almayı unutmayın! Facebook’tan vazgeçmem diyenler ise bizi AstroNotlar sayfasında bulabilirler. Gelecek hafta görüşünceye dek, gökyüzüne iyi bakın, hoşçakalın!

E-posta: astronotlar.org@gmail.com
Facebook: facebook.com/astronotlar.org
Instagram: instagram.com/astro_notlar
Twitter: twitter.com/astro_notlar
Anchor: anchor.fm/astronotlar

KAYNAKLAR VE GÖRSELLER