AstroNotlar’dan merhaba! Bu bölümde size 8 Mart vesilesiyle Uzayda ilkleri başarmış kadınlardan bahsedeceğiz.
Valentina Tereskova’yı bilmeyenimiz vardır mutlaka. Kendisinden daha önce kısaca bahsetmiştik zaten ama bugün biraz detaylı konuşacağız.
Valentina Tereskova, uzaya giden ilk kadın kozmonottur. Tereshkova 6 Mart 1937’de doğdu ve 16 yaşında okulu bırakmak zorunda kaldı. Bir şekilde hayatını devam ettirmek zorunda olduğu için tekstil fabrikasında işe girdi, ama eğitimini de tamamen bırakmadı. Bizdeki uzaktan eğitime denk diyebileceğimiz şekilde eğitim hayatına devam etti. Bu sırada hava sporları ilgisini çekiyor ve bir hava sporları kulübüne katılıyor. Katıldıktan sonra da paraşütle atlama ilgisini çok çekiyor. İyi ki de çekmiş, çünkü kozmonot olabilmesinin tam da bu noktayla ilgisi var. O dönemin Sovyetler Birliği Başkanı özel bir uzay görevi yönetmek istiyor. Daha sonra uzayda kadın programı başlatılıyor. Haliyle çok başvuru oluyor ve sonuçta sadece 4 kadın seçiyorlar. Tereskova, Yuri Gagarin’den, yani uzaya giden ilk insandan, çok etkileniyor. Bu görevi duyunca da hemen başvurmak istiyor. Genelde kozmonotlara baktığımızda ya pilot ya da orduda komutan olmaktadır, ama Tereshkova bunlardan hiçbiri değil.
Kadın olmasının yanında sanırım uzaya çıkan ilk sivil de oluyor böylece. Peki niye seçmişler o zaman? Bir de dört kadın dedik, diğer üçüne ne oldu?
Tereskova’yı, paraşütle 126 atlaması var diye kabul ediyorlar. Tabi o zamanlar şimdiki gibi gelişmiş iniş modülleri yok. İnsanlar Dünya’ya döndüklerinde kapsül yere çarpmadan önce paraşütle atlıyorlar. Diğer üç kadın da kozmonotluk eğitimlerinde örneğin çok uzun süre yalnız kalmak veya farklı yerçekimi koşullarındaki dayanıklılık gibi testlerde başarısız oluyorlar. Testleri sadece Tereshkova geçebiliyor ve uzay kapsülü Vostok 6’nın da pilotu oluyor. Valentina Tereshkova, uzaya çıkan ilk kadındı. Ayrıca bir uzay görevini yalnız olarak yapan tek kadındır. 1963’te uzayda neredeyse üç gün geçirdi ve uzay kapsülü Vostok 6 ile Dünya’nın yörüngesinde 48 tur attı.
Döneceği sırada uzay aracının navigasyonunda bir problem çıkıyor ve Dünya’ya dönmek yerine Dünya’dan uzaklaşıyor. Ama neyseki Tereshkova bunu fark edip hemen bilim insanlarına haber veriyor ve onlar da hemen yeni bir algoritma oluşturuyorlar, dönebilmesi için. Sonuç olarak da dönüyor ama problemli bir iniş olduğu için iniş yaptığı bölgedeki insanlar hemen yardımına gidiyor. Kozmonot kıyafetini çıkarmasına yardım ediyorlar sonra onu akşam yemeğine davet ediyorlar. O da herhalde acıkmış, Dünya yemeklerini özlemiş olacak ki teklifi kabul ediyor, ama bu yapılmaması gereken bir şey. Çünkü önce tıbbi kontrole gitmesi gerekiyor ve bu şekilde kuralları ihlal etmiş oluyor. Bu kural ihlali üzerine sadece kınanıyor. Hatta daha sonra aldığı çok sayıda ödül de var. Lenin Nişanı, Altın Yıldız Madalyası, Birleşmiş Milletler Barış Altın Madalyası vs…
Bir de Tıp dünyası tarafından çok merak edilen bir çocuğu var. 3 Kasım 1963’te Tereshkova, başka bir kozmonotla evleniyor. “Elena” adında bir kız çocukları oluyor. Elena, tıp dünyasını çok heyecanlandırıyor, çünkü ilk defa bir bebek daha önce uzayda belirli süreler geçirmiş iki ebeveyne sahip oldu. Dolayısıyla bu durumun bebek üzerinde bir etkisi var mı yok mu diye merak ediyorlar. Elena da daha sonra tıp doktoru oluyor zaten.
Valentina Tereskova’dan sonra Svetlana Savitskaya’yla devam edelim o zaman.
Svetlana Savitskaya’da çok önemli bir isimdir, çünkü kendisi hem uzay yürüyüşünü tamamlayan, hem uzaya giden ikinci, hem de uzaya iki kez giden ilk kadın kozmonottur. İlk uçuşu Tereshkova’dan 19 yıl sonra, yani 1982’de Soyuz modülüyle gerçekleşiyor. Sovyet basını, bu olayın Sally Ride’ın uzaya fırlatılmasından 8 ay önce gerçekleştirildiği için övünüyorlar. Burada önce bir Sally Ride için parantez açalım. Kendisi İlk Amerikalı kadın astronot ve aynı zamanda astrofizikçidir. 1983 yılında “Challenger” mekiğiyle uzaya gidiyor. O dönem kadınların özgürleşmesinin ilk zaferi başlığı altında bununla övünülüyor, ama gel gör ki işin arka planı pek de öyle değil. Savitskaya verdiği bir röportajda cinsiyetçiliğe maruz kaldığını belirtiyor. New York Times’ın 1982’deki haberine göre de uçuş mühendisi Valentin Lebedev, onu bir espri yaparak karşılıyor. Diyor ki; senin için bir önlüğümüz ve bir mutfağımız var, orada çalışacaksın, sanki eve gelmiş gibi…
17 Temmuz 1984’te Soyuz T-12 göreviyle ekip arkadaşlarıyla birlikte tekrar fırlatıldılar. Böylece uzaya ikinci kez giden ilk kadın oldu. Bundan tam bir hafta sonra da, yani 25 Temmuz 1984’te uzay yürüyüşü yapan ilk kadın oldu. Bu arada uzay yürüyüşü demişken astronotların uzay istasyonunda çok sıkıldıklarında çıkıp bir hava almak için yaptıkları yürüyüş gibi algılanmasın. Her uzay yürüyüşünün bir amacı olur. Svetlana Savitskaya da 3 saat 35 dakika boyunca Salyut 7 uzay istasyonunun dışında bir meslektaşıyla birlikte uzayda metalleri kesip kaynak yaptılar.
O zaman şimdi de uzaydaki ilk Afrikalı-Amerikalı kadın Mae Jemison’ı tanıyalım.
1956’da Alabama’da doğdu, ama 3 yıl sonra ailesi Chicago’ya taşındı ve burada amcası onun bilimle tanışmasına vesile oldu. Daha o yaşlarda bilimle ilgilenmek istediğine karar veriyor. Antropoloji, arkeoloji ve astronomiye ilgi duyduğunu fark ediyor. Tabi hep böyle güzel devam etmiyor hayatı. Okula başladığında daha çok küçük yaşlarda ırkçılığa maruz kalmaya başlıyor ne yazık ki. Stanford Üniversitesinden hem kimya mühendisliği, hem de Afrikalı-Amerikalı çalışmalar derecesiyle mezun oluyor. Yetmiyor, gidip üstüne Cornell Üniversitesinde de Tıp bitiriyor. Gönüllü olarak da yaptığı çok güzel işler var. Mesela Kamboçya’daki bir mülteci kampında ve Batı Afrika’daki “Barış Gönüllüleri” adındaki bir gönüllü programında sağlık görevlisi olarak çalışıyor.
NASA’ya ilk başvurusunu 1985’te yapıyor ama 1986’da NASA’nın “Challanger Uzay Mekiği” patladığı için yeni insan alımına bir süre ara veriliyor. 1987’de tekrar başvuruyor ve 2000 kişi arasından ilk 15’e seçiliyor. Daha sonra eğitiminlerini tamamlıyor derken 1992 yılında uzaya giden ilk Afrikalı-Amerikalı kadın oluyor. Gerçekleştirdiği ilkler sadece uzayla sınırlı değil. Aynı zamanda “Star Trek: The Next Generation” bölümünde oynayan ilk gerçek astronot oldu. “Second Chance” adlı bölümde de Teğmen Palmer’ı canlandırdı. Bir de çocukluğunu anlattığı bir kitabı var “Find Where the Wind Goes” adlı kitap. Okumak isteyen olur belki, onu da belirtelim.
Uzayda aynı anda bulunan kadın sayısı şu ana kadar en fazla dört. Tracy Caldwell Dyson, aslında NASA astronotu ama Rus kapsülü Soyuz TMA ile birlikte üç kadın astronottan önce ISS’e gitmişti. Daha sonra NASA’nın “Discovery” mekiğiyle 7 astronottan 3’ü kadın olan bir ekip gönderilince uzaydaki kadın sayısı 4 oluyor. NASA’nın gönderdiği diğer 3 kadın Astronotlar da Naoko Yamazaki, Stephanie Wilson ve Dorothy Metcalf-Lindenburger.
2018’de tamamı kadınlardan oluşan bir uzay yürüyüşü yapıldı ve basında oldukça büyük yer kapladı. Tamamı kadınlardan oluşan derken, insanlar çok sayıda kadın uzay istasyonunun dışında yürüyorlarmış gibi canlandırabilir gözünde ama aslında sadece iki kadın astronotun yaptığı bir iş. NASA astronotlarından Jessica Meir ve Christina Koch tarafından gerçekleştirildi. Ayrıca Meir’in de ilk uzay yürüyüşüydü. Önemi de şöyle; uzay çalışmalarının geçmişine bakıldığında, aslında bu sadece uzay alanında da değil her alanda kadınlar ne kadar çaba sarf edip ne kadar başarılı olsalarda hep arka planda kalıyorlardı. Ama artık yaptıkları işlerde kadınlar aktif ve önemli roller alıyorlar. Uzay programlarına da ciddi ve önemli katkılarda bulunuyorlar. Bu yürüyüşte aslında kadınların bu çabalarının çok önemli bir göstergesi oldu. Aynı zamanda diğer kadınlar için de motivasyon kaynağı. Bir de bu uzay yürüyüşü kavramı kulağa ne kadar hoş gelse de zaten temelde astronot olmak zor bir şey. Bir de astronotlar bu yürüyüşleri yaptıkları en zor şey olarak dile getiriyorlar, genelde kendilerini fiziksel olarak çok zorladığını söylüyorlar.
Psikolojik açıdan da çok yorucu olsa gerek. Bir hatayla uzay istasyonundan ayrılıp ölene kadar yörüngede dolanabilir bir astronot. Peki Kadın astronotlarla ilgili istatistikler nasıl?
Aralık 2019 istatistiğine göre bugüne kadarki toplam 565 uzay yolcusunun 65’i kadındır. Ülkeler arasındaki dağılımı ise şu şekilde Fransa, İtalya, Güney Kore ve Birleşik Krallık’tan birer tane; Kanada, Çin ve Japonya’dan ikişer; Sovyetler Birliği / Rusya’dan dört; ve Amerika Birleşik Devletleri’nden 50. Şu anda ise uzaydaki 7 astronottan 2 tanesi kadın. Shannon Walker ve Kathleen Rubins.
1944’te, birçok Avrupa ülkesinden önce Türkiye’de Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı vererek, kadınların toplum hayatına katılmasının ve eşit rol alabilmesinin önünü açan Mustafa Kemal Atatürk’ü saygı ve sevgiyle anıyor, bütün emekçi kadın arkadaşlarımızın ve onların bu yoldaki destekçisi olan herkesin “Dünya Emekçi Kadınlar Günü”nü kutluyoruz.
Yazımızı bitirmeden önce bir de AstroNotların 2021 gelişmelerini yeniden hatırlatmak istiyoruz. Mart ayı takvimimizle telefon veya masaüstü arka planlarınızı şenlendirmek isterseniz sitemizi ziyaret edebilirsiniz. Ayrıca her ay takvimimizde Emre Erkunt tarafından çekilmiş farklı bir astrofotoğraf da yer alıyor! Poster şeklinde tasarladığımız bu takvimleri çıktı da alabilirsiniz. Yayınları kaydederken kayıt sırasında kırpılan ve eğlendiğimiz anlarımızı da dinleyicilerimizle buluşturduğumuz Kayıt Dışı seslerimizi dinlemek için sosyal medyadan bizi takip etmeyi unutmayın!
astronotlar.org@gmail.com e-posta adresimize konuştuğumuz içeriklere dair düşüncelerinizi ve değinmemizi istediğiniz konuları yazabilir, bir kitap, link veya bilgi paylaşımında bulunabilirsiniz. Sosyal medya hesaplarımızı Instagram ve Twitter’dan “astro_notlar” olarak takibe almayı unutmayın! Facebook’tan vazgeçmem diyenler ise bizi AstroNotlar sayfasında bulabilirler. Gelecek hafta görüşünceye dek, gökyüzüne iyi bakın, hoşçakalın!
E-posta: astronotlar.org@gmail.com
Facebook: facebook.com/astronotlar.org
Instagram: instagram.com/astro_notlar
Twitter: twitter.com/astro_notlar
Anchor: anchor.fm/astronotlar
KAYNAKLAR VE GÖRSELLER
https://www.howmanypeopleareinspacerightnow.com/
https://www.webtekno.com/uzayda-ilklere-imza-atmis-18-kadin-astronot-h50200.html
https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/whos_who_level2/tereshkova.html
https://www.space.com/21571-valentina-tereshkova.html
https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/whos_who_level2/jemison.html
https://www.womenshistory.org/education-resources/biographies/mae-jemison
https://www.nytimes.com/1982/08/29/world/an-apron-for-soviet-woman-in-space.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Svetlana_Savitskaya
https://tr.wikipedia.org/wiki/Sally_Ride
https://phys.org/news/2010-04-spacewoman-power-women-orbit.html
https://history.nasa.gov/women.html
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_female_spacefarers