AstroNotlar’dan, merhaba! Bu haftaki yayınımızda size Venüs’e düzenlenen görevler yayınında değinemediğimiz bazı detayları anlatacağız. Dünya’dan gönderilen uzay araçlarıyla istila edilen ilk gezegen olduğu için Venüs için düzenlenen pek çok görev var ama biz en çarpıcı olanlarını inceleyeceğiz. Hatta yayının sonunda Venüs’te kaydedilmiş sesler bile var! İlk önce kısaca Venüs’ten bahsederek başlayalım.
Venüs, Güneş’e ortalama 108 milyon kilometre, yani 0,7 astronomi birimi uzaklıkta yer alır. Astronomi birimi, Güneş ile Dünya arasındaki mesafeye 1 astronomi birimi denir. Akşam yıldızı veya sabah yıldızı olarak da bilinen Venüs, en parlak olduğu zamanlarda yaklaşık -4,5 kadire kadar ulaşabilir ve gökyüzünde olduğu zamanlarda çıplak gözle çok rahat görülebilir.
Peki Venüs’e Dünya’nın ikiz kardeşi denmesinin sebebi nedir?
Dışarıdan bakıldığında iki gezegen birbirine çok benzer aslında. Hatta Venüs’ü Dünya renklerine boyasak arada pek de fark kalmaz. Örneğin Venüs’ün çapı, Dünya’nın %95’i kadardır. Kütlesi de neredeyse gezegenimizin %80’i kadar. Haliyle hacmi de Dünya’nın %86’sı civarında. Bunların sonucunda Venüs ve Dünya’nın yoğunlukları da birbirine çok benzerdir. Venüs’ün yoğunluğu, Dünya’nınkinin %95’i kadar. Dolayısıyla gezegendeki kütle çekimi de bizimkine çok benzer ama biraz daha düşük. Venüs yüzeyinde kütle çekimi 8,87 m/s^2. Dünya’da bunun yaklaşık 9,8 m/s^2 olduğunu düşünürsek, bu değer aslında bizimkine çok yakındır. Bunlarla ilgili iki gezegeni karşılaştıran bir tablo hazırladık.
Başka bir gezegende yaşamak istiyorsak o gezegenin kütle çekiminin Dünya’ya benzemesi bizim için çok önemlidir. Örneğin Mars’ın düşük kütle çekimi sebebiyle insanların orada kolonileşmesinin beraberinde pek çok zorluk getireceği düşünülüyor. Çünkü vücudumuz Dünya’nın çekiminde yaşamaya göre evrilmiştir.
Venüs’ün kalın atmosferindeki karbondioksit ve sülfürik asit, atmosferin bir sera gibi davranmasına sebep olur. Buna sera etkisi denir. İşte tam da bu sebepten dolayı Güneş Sistemi’ndeki en sıcak gezegen unvanını da alır. Ayrıca yoğun atmosferinden dolayı atmosfer basıncı da çok yüksektir. Dolayısıyla dışarıdan bakınca Dünya’nın ikizi gibi görünen Venüs’ün yüzeyi cehenneme benzer.
O zaman şimdi hiç bahsedilmeyen bir göreve değinelim. Venüs yüzeyine inmeyi ilk deneyen Sputnik-19!
Sputnik-19 Sovyetler Birliği’nin bir görevidir. Bu seferde, Dünya dışı bir cismin yüzeyine inebilecek bir uzay aracı tasarlanıyor ve 25 Ağustos 1962’de gönderiliyor. Sputnik 19 olarak bilinen bu uzay aracının bir diğer adı 2VM-1 No:1. V ve M harfleri ise, roma rakamı değil, Venüs ve Mars’a ithafen seçilmiş. Aslında bu serideki uzay araçlarının hem Venüs hem de Mars için tasarlandığını gösteriyor. Yani aslında o zamanlarda hedefte Mars da varmış. Uzay aracının görevi de sondaki sayıdan belli. 2VM-1; Venüs yüzeyine çarpmak için, 2VM-2; Venüs’e yakın geçiş için, 2VM-3; Mars’a çarpmak için, 2VM-4 ise; Mars’a yakın geçiş için planlanmış.
Henüz iki uzay devi ülke Venüs için yarıştayken ve hiçbir başarılı görev yokken bir de Mars’a gitmeyi mi düşünmüşler?! Sınırlar epey zorlanmış. Peki Sputnik-19’a ne olmuş?
Sputnik-19, yörüngeye başarılı bir şekilde çıkmasına rağmen yörüngeden sonra gezegenler arası ateşleme için 240 saniyelik ateşleme yapması gerekirken, motor 45. saniyede durmuş ve 3 gün sonra Dünya atmosferine geri girmiştir.
Önceki bölümde Venera-4 uzay aracının iki kısımdan oluştuğunu ve atmosfere giren kısmı ile Venüs atmosferinde ilk defa kimyasal analiz yapıldığını söylemiştik. Kısaca iki kısımdan bahsedersek: 3,5 metre yüksekliğinde “bus” denilen bir ana kısımdan ve atmosferde paraşütüyle süzülecek bir sondadan oluşuyordu. Bu ana kısımda antenler bulunuyordu. Böylece atmosferdeki sondadan aldığı verileri Dünya’ya iletti. Sondanın atmosferde uzun süre çalışmasını sağlamak için çok dayanıklı olması gerekiyordu. Bu nedenle 350 g’ye dayanacak şekilde ve hem karaya hem de sıvı yüzeye inebilecek şekilde tasarlandı. Yani bu araç Dünya’nın yüzeyinde hissedilen yerçekimi ivmesinin 350 katına dayanabiliyor. Atmosfere girişte yanmaması için de kalın bir ısı kalkanıyla kaplandı ama yine de Venüs’ün zorlu şartlarında yüzeye kadar inemeden parçalandı.
Venera-4, 18 Ekim’de Venüs’e yaklaştı ve sondayı atmosfere bıraktı. Sonda bırakıldıktan sonra önce atmosferik sürüklenme ile yavaşladı, sonrasında paraşütünü açtı. Saniyede 10 metre düşüş hızına ulaştığında, ki bu da bırakıldıktan yaklaşık 5 dakika sonrasına ve 55 kilometre irtifaya denk geliyor, bilimsel enstrümanlarını çalıştırdı. Sonda, 93 dakika boyunca atmosferde süzülerek veri iletmeye devam etti. Sovyet bilim insanları, sondanın yüzeye değene kadar veri ilettiğini düşünüyordu ama yaklaşık 25 km irtifada yüksek basınç ve sıcaklık nedeniyle parçalandı.
Parçalanmadan önceki son ölçümlerinde yüzey sıcaklığını 500°C ve basıncı 75 atm olarak ölçtü. Bu sonda sayesinde Venüs’ün atmosferinde ilk defa kimyasal analiz yapıldı. Bu analizler ile, Dünya atmosferinde bol miktarda bulunan azota Venüs’te hiç rastlanmadığını ve atmosferin %90-95 gibi büyük kısmının karbondioksit olduğunu öğrendik. Ayrıca geçen bölümümüzde bahsettiğimiz Amerika’nın görevi olan Mariner-2’nin keşfedememiş olduğu Venüs’ün zayıf manyetik alanını da Venera-4 sayesinde öğrendik. Mariner-2’nin Venüs’ün manyetik alanını ölçememesinin sebebinin Venüs’ün uzağından geçmesi olduğu söylenir. Venera-4, Mariner-2’ye göre Venüs’e daha çok yaklaştı.
Şimdi Sovyetler Birliği tarafından hem Venüs’e, hem başka bir gezegene, yumuşak bir şekilde, yani çarpmadan inen ilk uzay aracıyla tanışalım: Venera-7! Bu uzay aracı Venera-4’e, hatta serideki Venera-5 ve 6’ya çok benzer. Onlar gibi iki kısımdan oluşur ama mühendisler bu görevde, iniş yapan kapsülü biraz geliştirdiler. 180 atm basınca ve 540°C sıcaklığa dayanabilir hale getirdiler. 17 Ağustos 1970’te gönderildi ve 15 Aralık’ta atmosfere girecek sonda, “bus” denilen ana kısımdan ayrıldı ve Venüs’ün atmosferine daldı. Bu sırada 135 kilometre irtifada, saniyede 11,5 kilometre hız ile gidiyordu. 60 kilometre irtifaya indiğinde atmosferik sürüklenmeden dolayı hızı saniyede 200 metreye kadar düştü ve paraşüt açıldı. 35 dakika sonra ise yüzeydeydi! Ama inerken paraşütü yırtıldı ve saniyede 17 metre hızla yüzeye çarptı!
Burası biraz tartışmalı da olsa saniyede 17 metre, çarpması için gönderilen bir uzay aracına göre çok daha yavaş olduğu için yumuşak inişi kısmen de olsa başarmış kabul ediliyor. Bu hızla çarpmasına rağmen yine de 23 dakika boyunca yüzeyden veriler gönderdi. Daha sonra iletişim koptu. Yüzeyden gönderdiği basınç ve sıcaklık verileri, Amerikan ve Sovyet bilim insanlarının tahminiyle uyuşuyordu.
27 Mart 1972’de Venera-8 gönderiliyor ve bu sefer sonda yere tamamen yumuşak bir şekilde iniyor ve tam 63 dakika boyunca yüzeyde çalışmaya devam ediyor! Bu görev sayesinde öğrendiklerimizin bazıları: Atmosferde inerken rüzgarı ölçüyor. 10 kilometre irtifanın altında rüzgar hızının saniyede 1 kilometrenin altında olduğunu ölçüyor. Yüzeyin yapısını analiz ediyor.
Sovyetler Birliği tarafından 4 Kasım 1981 yılında gönderilen Venera-14 de az öncekiler gibi iki kısımdan oluşan bir uzay aracıydı. Atmosfere girip yere başarılı bir şekilde inen sonda kısmının bir de ses kaydedicisi vardı. Böylece orada kaydettiği sesleri Dünya’ya gönderdi. Ses kaydı sırasında sondanın yere çarpış sesi ve yerden örnek almak için yeri delme sesi gibi bazı anları da duyabiliyoruz. Sesleri dinlemek için buraya tıklayabilirsiniz.
Yayınımızı bitirmeden önce AstroNotların aylık takvimine ücretsiz olarak erişebileceğinizi hatırlatmak istiyoruz. Emre Erkunt’un astrofotoğrafını işlediği Lale Bulutsusu’na ev sahipliği yapan Eylül ayı takvimimiz ile telefon veya masaüstü arka planlarınızı şenlendirmek isterseniz sitemizi ziyaret edebilirsiniz. Poster şeklinde tasarladığımız bu takvimleri çıktı da alabilirsiniz. Her gün farklı bir içerikle astronomi ve uzay bilimlerine dair gündemi yakalamak için sosyal medyadan bizi takip etmeyi unutmayın!
astronotlar.org@gmail.com e-posta adresimize konuştuğumuz içeriklere dair düşüncelerinizi ve değinmemizi istediğiniz konuları yazabilir, bir kitap, link veya bilgi paylaşımında bulunabilirsiniz. Sosyal medya hesaplarımızı Instagram ve Twitter’dan “astro_notlar” olarak takibe almayı unutmayın! Facebook’tan vazgeçmem diyenler ise bizi AstroNotlar sayfasında bulabilirler. Gelecek hafta görüşünceye dek, gökyüzüne iyi bakın, hoşçakalın!
E-posta: astronotlar.org@gmail.com
Facebook: facebook.com/astronotlar.org
Instagram: instagram.com/astro_notlar
Twitter: twitter.com/astro_notlar
Anchor: anchor.fm/astronotlar
KAYNAKLAR:
https://solarsystem.nasa.gov/planets/venus/overview/
https://www.astronotlar.org/2020/08/30/bir-garip-sistem/
https://airandspace.si.edu/exhibitions/exploring-the-planets/online/solar-system/venus/
https://nasa.fandom.com/wiki/Venus
https://www.space.com/18529-distance-to-venus.html
https://earthsky.org/space/what-are-the-brightest-objects-in-our-solar-system/
https://skyandtelescope.org/astronomy-news/observing-news/see-the-6-or-7-brightest-night-objects/
http://www.tarihtendersler.com/belge/kitap/rusyada_muslumanlar.pdf
https://solarsystem.nasa.gov/planets/venus/in-depth/
https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/venusfact.html
https://coolcosmos.ipac.caltech.edu/ask/48-How-strong-is-the-gravity-on-Venus-
https://phys.org/news/2016-01-strong-gravity-planets.html
https://www.jpl.nasa.gov/news/venus-air-pressure
https://climatekids.nasa.gov/greenhouse-effect/
https://www.alternatewars.com/BBOW/Engineering/Water_Pressure.htm
https://www.pmel.noaa.gov/eoi/nemo1998/education/pressure.html
https://www.planetary.org/space-missions/every-venus-mission
https://www.jpl.nasa.gov/missions
https://history.nasa.gov/monograph24.pdf
https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1961-002A
https://history.nasa.gov/rogersrep/v1ch9.htm
https://aasnova.org/2019/07/08/how-venus-reacts-when-the-sun-strikes/
https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2004/06/Venera_4_the_first_spacecraft_to_return_data_about_the_atmosphere_of_Venus
https://astroturk.net/venera-4/
https://solarsystem.nasa.gov/missions/venera-4/in-depth/
https://www.space.com/venus-mission-success-history
https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/chronology_venus.html
https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Venus_Express/Past_missions_to_Venus
https://twitter.com/NASA/status/1400175950147604482
https://twitter.com/NASAJPL/status/1400183100697571330?s=20
https://twitter.com/thesheetztweetz/status/1400174073540493316?s=20
https://twitter.com/Dr_ThomasZ/status/1400178598800203779
https://www.axios.com/nasa-venus-two-missions-bc896718-7536-4a67-b16a-89a3c1cb0b4c.html
https://www.nasa.gov/press-release/nasa-selects-2-missions-to-study-lost-habitable-world-of-venus
https://www.sciencenews.org/article/nasa-venus-mission-davinci-veritas-space-planetary-science
https://www.aeronomie.be/en/encyclopedia/venus-earths-twin-sister-characteristics-comparison
https://youtu.be/P3Ife6iBdsU
https://youtu.be/8jZDW53U8qQ