AstroNotlar’dan merhaba! 2021’i uğurlarken yeni bir formatla karşınızdayız. Bundan sonra her ayın ilk haftası o ayki gökyüzünden bahsedeceğiz.
Bu serinin ilk bölümü olduğu için öncelikle kısaca gökyüzünde neler görebildiğimize değinelim. Öncelikle, şehirde yani ışık kirliliğinin bol olduğu ortamlarda bile Venüs’ü, Mars’ı, Jupiter’i, Satürn’ü hatta yeterince şanslıysak Merkür’ü bile görebiliriz. Bu gezegenleri yıldızlardan ayırt etmenin yolu oldukça basittir: eğer bize göz kırpıyor gibi ışığı titreşiyorsa yıldız, titreşmiyorsa gezegendir. Biricik yoldaşımız, uydumuz, canımız ciğerimiz Ay’ı zaten görebiliyoruz. (Kısa bir reklam arası: Ay’ın nasıl oluştuğunu merak ediyorsanız 29 numaralı “Ay Nasıl Oluştu?” podcastimizi dinleyebilirsiniz.) Peki ya artık gökyüzüne daha bilinçli bakmak istersek? En basitinden, örneğin Ay’ın evrelerini ilkokuldan beri biliyoruz. Ancak her gün düzenli bir şekilde Ay gözlemi yaparsak, Ay’ın gökyüzünde her gün aldığı yolu, her gün bir önceki günden yaklaşık yarım saat önce doğduğunu, ve gökyüzündeki rotasını kendi gözlerimiz ve deneyimlerimizle öğrenebiliriz. Gökyüzünü düzenli gözlemleyerek takımyıldızları, onların hareketlerini, hangi mevsimde hangi takımyıldızların gözlemlenebilir olduğunu, hangilerinin ufuktan ne kadar yükseldiğini kendi kendimize öğrenebiliriz. Bu işe bir kere başladıktan sonra, kafamızı kaldırıp yukarı bakmak çok eğlenceli bir hale gelecektir.
Yeterince heyecanlandıysak bu ayki gökyüzüne bir göz atalım. Ajandalarınızı hazırlayın çünkü bazı tarihleri not etmek isteyebilirsiniz. Merkür’le başlayalım. Merkür Güneş’e yakın olduğu için ondan pek uzaklaşamaz gökyüzünde. Yani Merkür’ü görebilmek için Güneş doğmadan hemen önce doğu ufkuna ya da Güneş battıktan hemen sonra batı ufkuna bakmak gerekir. Bu ay Merkür’ü ancak ayın son günlerinde görme şansımız olacak çünkü ancak o zaman Güneş’in doğusundan yükselmeye başlıyor. Güneş battıktan hemen sonra, hala alacakkaranlıkken batı ufkuna bakmamız gerekiyor. Parlaklığı fena olmamakla beraber ufka çok yakın olacağı için batı tarafı açık ve yüksek bir gözlem yeri gerekiyor.
Venüs bu aralar Jüpiter’le birlikte gökyüzünün hakimi. Güneş battıktan sonra güneybatıdaki en parlak (fazlasıyla parlak) gökcismi Venüs. Ayın başlarında yaklaşık iki saat gökyüzünde kalırken, ayın sonlarına doğru gözlem süresi bir saatin altına düşüyor. Eğer dürbününüz ya da teleskopunuz varsa Venüs’ün hilal evresinde olduğunu görebilirsiniz. 7 Aralık günü Venüs’ü hilal evresindeki Ay’ın sağ alt çarprazında görebilirsiniz.
Mars bir süredir gözlerden uzaktı ancak gecenin sonunda da olsa yavaş yavaş doğudan yükselmeye başlıyor. Mars’ı ay boyunca gündoğumundan yaklaşık bir saat önce doğu ufkunda görebiliriz. 31 Aralık sabahı Mars’a sağ üst çaprazındaki hilal evresinde Ay eşlik edecek.
Jüpiter, parlaklığıyla Venüs battıktan sonra gecenin hakimi olsa da artık batıya iyice yaklaşmış durumda. Ayın ilk günlerinde gece yarısı civarı batarken, ayın son günlerinde geceyarısından yaklaşık 2 saat önce batıyor. Yani gözlem süresi gitgide azalıyor. 9 aralık günü Ay ile Jüpiter yakın görünümde olacak.
Gelelim çıplak gözle görebildiğimiz son gezegenimiz Satürn’e. Gökyüzünde bu sıralar Jüpiter’in batısında bulunan gezegen, ayın ilk günlerinde 4 saat kadar görülebilirken, ay sonunda gözlem süresi 2 saate kadar düşüyor. 7 Aralık günü gökyüzü açısından ayın en önemli tarihi çünkü güneybatıda şenlik var. Halihazırda güneybatıda bulunan Venüs, Satürn ve Jüpiter’e Ay da katılıyor. 7 aralıkta Ay’ın sağ alt çaprazında Venüs’ü, üst tarafında Satürn’ü, daha da üstte sol çaprazda da Jüpiter’i görebilirsiniz.
Uydumuz Ay 4 aralıkta yeni ay, 11 aralıkta ilkdördün, 19 aralıkta dolunay, 27 aralıkta ise sondördün evrelerinde olacak.
Son olarak, yılın en yoğun meteor yağmuru olan Geminidleri de unutmayalım. Ay boyu gözlemlenebilecek olan bu meteor yağmuru 13-14 Aralık gecesi maksimuma ulaşacak. Meteorları gökyüzünün her yerinde görebiliriz ancak bu meteorlar yağmura adını veren İkizler takımyıldızı yönünden yayılıyor gibi görünecek. Geminidler bu sene sönük olacak olsa da yeterince karanlık bir yerde, özellikle de Ay battıktan sonra şehir ışıklarından uzaktaysanız, saatte 140 adet civarı görmeniz mümkün olabilir.
Aralık 2021 gökyüzünden şimdilik bu kadar. Bulutsuz bir gökyüzü dileğiyle. AstroNotlar’ı sosyal medyadan Astro_notlar olarak takip etmeyi ve gökyüzü fotoğraflarınızı bizimle paylaşmayı unutmayın.
KAYNAKLAR:
Stellarium